Vicopisano is het Toscaanse dorpje waar de grootouders van vriendlief vandaan komen. Overgrootvader, nonno Davino, kweekte er artisjokken en maakte er wijn. Meer wist ik niet van dit Toscaanse gehuchtje. Totdat de covid-epidemie ons tot alternatieve vakantieplannen dwong en vriendlief en ik besloten om het dorpje te bezoeken. Back to the roots voor hem, een nieuwe bestemming voor mij. En laat ik nu eens dol zijn op nieuwe plekjes.
In het verleden was ik wel in Toscane geweest. Assisi, Pisa, Siena, Viareggio, Torre del Lago, Firenze (Florence). Beeldige plekken waar ik dierbare herinneringen aan heb, maar ook toeristische trekpleisters. Over Vicopisano had ik nooit iets gehoord. Behalve dan van vriendlief die er warme jeugdherinneringen aan heeft.
Op een ongewoon grijze julimorgen stappen we op Stazione Milano Centrale op de trein naar Firenze. De afgelopen dagen is Noord-Italië geteisterd door hevige regenval. Een paar dagen later zou Como het wereldnieuws halen vanwege door het noodweer veroorzaakte, heftige aardverschuivingen. Ondertussen razen wij met de Freccia Rossa-trein zuidwaarts, de zon tegemoet.
De sneltrein stopt een enkele keer en rond elf uur zullen we in Firenze zijn. Bij het zien van het station van Emilia Romagna ben ik verbijsterd. Het charmante station waar ik vroeger toen ik nog model was, vaak kwam, is van de aardbodem gevaagd en vervangen door een hypermoderne, architectonisch geavanceerde constructie die ik met de beste wil van de wereld niet kan en wil appreciëren. Gelukkig heeft Stazione Santa Maria Novella in Firenze zijn charme behouden. Als we even later, onder een stralende zon, in het boemeltreintje naar Livorno stappen, word ik overspoeld door dat blije, warme gevoel dat Italië mij altijd schenkt.
Om in Vicopisano te komen, moeten we uitstappen in Pontedera waar de historische Piaggio fabriek, bekend van de legendarische Italiaanse scooters, gevestigd is. Van daaruit is het slechts tien minuten met de taxi naar Vicopisano. Ze zeggen dat de eerste indruk telt. Op deze woensdagmorgen presenteert het middeleeuwse dorpje zich op z’n allerbest.
Het dorpsplein, overschaduwd door hoge pijnbomen, ligt er loom bij. De cicaden geven een concert ten beste en op het gezellige terras met rode parasols van de taverna keuvelen wat dorpsouderen. Als we langs het kleine supermarktje lopen, snuif ik verrukt de mij overbekende geur van mortadella en vers brood op. Zo ruikt Italië!
Onze B&B blijkt een sfeervol appartement in een statig Patriciërshuis, schuin tegenover de taverna. De ruime slaapkamer kijkt uit op snoezige Italiaanse tuin en is gehuld in een aangenaam gedempt licht. De authentieke badkamer – een balzaal bijna – met donkere balken en karmozijnrode tegels kijkt uit op het smalle straatje dat omhoog leidt naar Palazzo Pretorio.
In de ruige tijden van de Middeleeuwen waarin oorlogen, veldslagen en pestuitbraken aan de orde van de dag waren, was Vicopisano voor Firenze van vitaal belang vanwege zijn strategische positie. De burcht werd versterkt en niemand minder dan de beroemde Florentijnse architect Filippo Brunelleschi kreeg de opdracht voor dit gehucht een kasteel, de Rocca del Brunelleschi, te ontwerpen.
Tegen het avonduur slenteren we door de eeuwenoude straatjes die soms zo smal zijn dat er geen auto kan komen. We genieten van de avondrust, het geluid van vorken en messen op borden, van kinderstemmen die opklinken in de warme zomerlucht, maar ook van de weelderige bloemen, de stekelige vijgcactussen, de olijfbomen met hun bleekgroene blaadjes, de druivenranken, zwaar beladen met druiventrossen, de geur van de pijnbomen, en de terrastuinen die door kronkelende trapjes met elkaar verbonden zijn.
Vanaf de Via del Pretorio hebben we goed zicht op de Torre dell’Orologio, een ander bekend monument dat op dit moment gerestaureerd wordt. Eenmaal aangekomen bij Palazzo Pretorio kijken we uit over de heuvels en de valleien en zien we in het dorpje her en der de lichtjes aangaan.
In Milaan had ik me al verheugd op het eten in Toscane. De restaurants in Milaan hebben hun authenticiteit verloren, in Venetië (waar we een paar weken terug waren) was het eten een regelrechte ramp, tenzij je diep in de buidel tast, maar van een onbedorven Toscaans dorpje heb ik hoge verwachtingen. Het dorpspleintje biedt drie interessante alternatieven (die helaas laten zien dat men zich ook in dit kleine dorpje klaarmaakt voor de komst van toeristen): de taverna die ik al noemde, een moderne pizzeria en een geraffineerde ristomaccelleria, slagerij annex restaurant, een concept dat in Italië in opkomst is. Het wordt de taverna die van buiten eenvoudig oogt maar van binnen gerestaureerd is in rustieke stijl en optimale piatti blijkt te serveren.
‘Bereid je maar voor,’ waarschuw ik vriendlief terwijl onze primi geserveerd krijgen, ‘want morgen gaan we naar het kerkje Santa Croce in Castellare!’
Het witte kerkje (‘Il Chiesino‘) op de top van Monte Castellare boven San Giovanni alla Vena, het zusterdorpje van Vicopisano, lonkt. Vriendlief kent het uit zijn kindertijd en vertelde mij eens over de processie vanaf het dorpje naar het kerkje erboven. Hiermee haalde hij zich een wandeling op de hals die hij, zoals hij zegt, graag had vermeden. Waarom geloof ik hem niet?
Als we de volgende morgen over het door platanen overschaduwde pad naar San Giovanni alla Vena begeven, hangt de maan pal boven het witte kerkje op de hoge heuvel. Door het perspectief lijkt het alsof een tere, doorzichtige parel op het kerkdak is geland. ‘Kijk, we gaan klimmen naar de maan!’ roep ik uit.
Het beginpunt van onze wandeling is het okergele kerkje Parocchia di San Giovanni. Van daaruit vertrekken ook de processies. We volgen de weg die vriendlief uit zijn jeugd kent, maar komen voor een gesloten hek te staan. Een welgestelde familie heeft een deel van de heuvel gekocht en er een luxueuze villa laten bouwen, vertelt een voorbijganger. De weg naar boven is deels privé terrein geworden, maar er is een sluipweggetje.
Terwijl vriendlief luistert naar de aanwijzingen hoe het paadje te bereiken, geniet ik van het Toscaanse accent waarin de ‘c’ in bepaalde woorden een soort zachte ‘h’ is. Maar vooral ook word ik getroffen door de perfect geformuleerde zinnen met elegante verleden tijden en conjunctieven. In Toscane wordt het mooiste Italiaans gesproken.
De klim naar boven is inspannender en eenzamer dan verwacht. We komen geen mens tegen. Een groter geschenk had Vicopisano ons niet kunnen geven. Over de rode Toscaanse aarde, over stenen en rotsen, en tussen olijfbomen door klimmen we naar boven. Als we verdacht geritsel horen, dringen zich even ideeën over ratelslangen aan ons op, maar al snel ontdekken we dat het de cicaden zijn die de droge boomblaadjes doen trillen. De zon brandt op onze rug. We zijn alleen op de wereld. Koninginnepages (macaoni) met zebra-achtige vlindervleugels wijzen ons de weg.
De uitzichten zijn spectaculair. De Arno-rivier, de torens van Vicopisano, San Giovanni alla Vena, wazige heuvels, alles strekt zich voor ons uit. Het uitzicht vanaf L’Oratorio di Santa Croce in Castellare is grandioos. Ademloos nemen we het Toscaanse landschap in ons op. Achter ons reflecteert het spierwitte kerkje het felle zonlicht. Het is gewijd aan het Heilige Kruis en de zielen in het vagevuur. Macaber genoeg waren het likkende vlammen die in 2017 het oorspronkelijke heilige optrekje uit de zestiende eeuw in de as legden. Een explosie van een gasfles, gebruikt om tijdens een feestelijke bijeenkomst een feestmaal te bereiden, werd het kerkje fataal. Alleen het kruis bleef tussen de brokstukken overeind staan.
Er zou nog zoveel te vertellen zijn over de klim naar l’Oratorio. Ik zou je over de balkende ezel kunnen vertellen, over de enorme bok met de machtige hoorns, over het wilde venkelkruid met gele, kruidige bloempjes, over de vlinders met fluorescerende vleugels, over de Mariabeelden en de enorme vijgcactussen. In plaats daarvan neem ik je snel – voordat ik je begin te vervelen – nog even mee naar de Via Crucis (de Kruisweg).
‘De Via Crucis is mijn laatste project(je) van vandaag,’ deel ik vriendlief voorzichtig en met – wat ik vind – de nodige tact mede als we na een rijkelijke lunch bij de taverna, inmiddels onze stamplek, zijn bijgekomen van de inspannende klim naar de maan. Uitgedorst en oververhit kwamen we ‘van de maan terug op aarde’.
In het gouden licht van de avondschemering ligt de Via Crucis voor ons. De bomen aan weerszijden werpen magische schaduwen op het zachtbeige tapijt van dorre dennennaalden dat bijna verticaal omhoog lijkt te leiden. Aan weerszijden van het pad staan eenvoudige kapelletjes die de veertien stadia van de lijdensweg symboliseren. ‘Het kerkje is dicht, hoor!’ kraken de twee gerimpelde oudjes die, gezeten op plastic stoeltjes voor hun huis aan de voet van de Via Crucis, de tijd doden en maar wat blij zijn met een verzetje.
In minder dan tien minuten zijn we, zij het met wat trillende benen, bij de Chiesa della Santa Maria Addolorata. De palmboom voor het gracieuze kerkje, dat inderdaad dicht is, vlamt lichtgroen op in het late zonlicht. Het schaduwspel is hier nog mooier dan op de steile helling. Tijdens de afdaling valt ons oog op de Rocca di Vicopisano die fier afsteekt tegen de helblauwe avondlucht.
Vlak voordat we plaats nemen aan het tafeltje van de geraffineerde ristomacelleria waar we hebben gereserveerd (het was er de afgelopen avond stampvol), glip ik door de halfopen deuren van de Pieve di Santa Maria kerk naar binnen. Deze kerk in pietra verrucana, een grijsroze gekleurde rotssteen uit de omgeving, wekte al eerder mijn interesse, maar was steeds gesloten. Als je me zou zeggen dat deze kerk in Pisaans Romaanse stijl onlangs of misschien zelfs in de toekomst is gebouwd, zou ik het direct geloven. Zelfs vriendlief verbaast zich over de ongewoon moderne uitstraling van deze kerk. Nooit eerder zag hij de Deposizione di Cristo (Graflegging) in plaats van Christus aan het kruis op een altaar. De koster sluit de deuren, de kaarsjes gaan uit. Wij steken het plein over naar de ristomacelleria. Vriendlief heeft zijn Fiorentina – Sì, al sangue, grazie – dubbel en dwars verdiend!
