Er doen heel wat verhalen over de oorsprong van de kerstman en kersttradities zoals cadeautjes onder de kerstboom de ronde. Veel verhalen zijn met elkaar verweven. Het is dan ook moeilijk te achterhalen wat nu echt ‘waarheid’ is. Onlangs hoorde ik een bizarre en intrigerende versie die alles te maken heeft met de rood-met-witte paddenstoel die wij kennen uit het gedicht van kabouter Spillebeen. Dat is wel even een heel ander verhaal dan dat van Sint Nicolaas, de Griekse bisschop uit de 4e eeuw in Myra, het huidige Turkije.
Sint Nicolaas uit Myra
Sint Nicolaas uit Myra – zo gaat het verhaal – stond bekend om zijn vrijgevigheid en wonderen. Een populaire legende vertelt dat hij drie arme zussen hielp door stiekem goudstukken in hun schoorsteen te gooien, die in hun sokken vielen—een oorsprongsverhaal voor het moderne geven van cadeaus. Dit is het verhaal waarmee ik, en misschien ook jullie, ben (zijn) opgegroeid.
Toen Europese immigranten in de 17e eeuw de traditie van Sint Nicolaas naar Amerika brachten, veranderde zijn naam in ‘Santa Claus’. In de 19e eeuw werd Santa Claus een centraal figuur in de Amerikaanse kerstvieringen, afgebeeld als een vrolijke man in het rood met wit die met een slee door de lucht reist om cadeaus te bezorgen. Dit beeld werd verder versterkt door het gedicht A Visit from St. Nicholas, beter bekend als Twas the Night Before Christmas.
De rood met witte paddenstoel van kabouter Spillebeen
Maar dan nu die andere intrigerende versie waarin de rood-met-witte paddenstoel centraal staat. Deze paddenstoel die Amanita muscaria heet, heeft hallucinerende eigenschappen en volgens sommige theorieën werden ze in oude sjamanistische tradities gebruikt om – in een veranderde bewustzijnstoestand – de winterzonnewende te vieren.
Deze sjamanistische praktijken zouden invloed hebben gehad op moderne kerstgewoonten. Zo wordt er wel een link gelegd tussen de Amanita muscaria paddenstoelen die vaak onder dennenbomen (kerstbomen!) groeien en de traditie van cadeautjes onder de kerstboom. Ook zouden de traditionele rood en witte kleuren van de kerstman door deze paddenstoelen geïnspireerd zijn. En Santa Claus die op z’n slee met rendieren ervoor door de lucht vliegt, dat is gewoonweg een hallucinatie!
Waar of niet, grappig is het wel. Overigens zijn er nog veel meer andere culturele verhalen rond de kerstman en onze kersttradities.
Andere culturele verhalen over de kerstman en kersttradities
Zo kan de afbeelding van Santa’s slee en vliegende rendieren ook geworteld zijn in oude mythologieën. Sommige folkloristen trekken parallellen tussen Santa’s nachtelijke ritten en Odin’s midwintertochten op zijn achtbenige paard Sleipnir, waarbij hij geschenken bezorgde aan zijn volk.
De gewoonte om cadeaus onder de kerstboom te plaatsen heeft zowel wortels in het verhaal van Sint Nicolaas als in oudere heidense gebruiken waarbij geschenken werden aangeboden aan goden of geesten tijdens winterfeesten.
En het rood van de kerstman zou vreugde en feestelijkheid symboliseren terwijl wit staat voor puurheid en vrede. Redenen waarom deze kleuren emblematisch zouden zijn geworden voor kerstvieringen en terugkomen in decoraties, kleding en zelfs gerechten en zoetigheden tijdens het feestseizoen.
