Dit jaar breng ik kerst en oud en nieuw door in een klein stadje in het noordoosten van Italië. Hier staan tradities hoog in het vaandel. De winterzonnewende, 21 december, is een hoogtepunt. Met een half oog had ik iets over Krampussen gelezen maar ik had er verder geen acht op geslagen.
Als we laat in de middag van 21 december – het is al donker – een wandelingetje maken naar de piazza van het stadje, horen we de muziek van Carmina Burana. Het plein, vol met mensen, is in mysterieus rood licht gehuld en in het midden brandt een groot vuur. Boven de menigte zien we horens uitsteken. Het spektakel is voorbij; de beestachtige duivels – half mens, half geit – die we onder het publiek spotten, zijn Krampussen, krijgen we te horen.
De Krampus
De Krampus is een beestachtige duivel uit de folklore van de Alpenregio’s, weet ik nu. De Krampussen die ik op de piazza zag, zagen er inderdaad angstaanjagend uit. Ze hadden enorme hoofden (maskers) met horens waardoor ze gigantisch leken. Ze droegen aan flarden gescheurde, vieze dierenhuiden en waren uitgerust met roestige bellen en kettingen waarmee ze ongelooflijk veel lawaai maakten.
De reacties van het publiek waren fantastisch. Tieners smeekten om een selfie met deze gruwelijke creaturen. Dappere kinderen gingen met ze op de foto maar er waren er ook die compleet in paniek raakten. Zo was er een jongetje dat zich uit pure schrik aan het been van mijn partner vastklampte. We kregen hem met moeite los.
Een sexy blondine verloor zich in de harige armen van een Krampus. Die foto’s had ik wel eens willen zien. Ik waagde me ook aan een selfie en kreeg meteen ook een paar stokslagen te pakken. Zijn deze creaturen gemeen of ben ik dit jaar niet lief genoeg geweest? Dat vroeg ik me af toen ik me na deze opwindende ontmoeting in de Krampus verdiepte.
Kwade geesten verjagen
Het oorspronkelijke idee achter de Krampussen, die vooral in Beieren, Oostenrijk, het noordoosten van Italië en omliggende Balkanlanden voorkomen, is dat ze met hun bellen en kettingen de kwade geesten die rond midwinter aanwezig zijn verjagen. Gewoonlijk komen ze na zonsondergang op (meestal) 5 december tevoorschijn. Want – zo gaat het verhaal – de Krampus zou ook een hulpje van Sinterklaas zijn. Terwijl de goedheiligman cadeautjes uitdeelt aan brave kinderen, straft de Krampus stoute kinderen met stokslagen.
Er zijn ook theorieën die verder gaan. Zo zou de Krampus symbool zijn voor archaïsche chaos, een link naar een ver verleden waarin we nog als wilden leefden en geen controle over onze instincten hadden. De enige die vandaag de dag deze voorouderlijke chaos onder controle zou kunnen houden, zou Sinterklaas zijn. Er wordt wel gezegd dat Sinterklaas een goedaardige evolutie van de Krampus is. Toch is het niet zo dat Krampussen al het kwaad vertegenwoordigen en dat Sinterklaas de goedheid zelve is. Deze laatste mag dan joviaal en gul met cadeaus zijn, maar zou een oordeel over goed en kwaad vellen, en autoritair zijn. Theoretici pleiten dan ook voor een goede balans tussen de twee.
Het zijn allemaal theorieën maar feit is – en dit is mijn persoonlijke idee – dat ze ons terugvoeren in de tijd, ons bewust maken van ons nietige bestaan en onze persoonlijke groei stimuleren.
Angsten onder ogen zien
We volgden de Krampussen op hun weg door het stadje naar de plek waar ze zich omkleedden (dat was een ontluisterend moment). Op die route door het centrum van de stad kwamen we langs een kerk waar op dat moment de avondmis werd opgedragen. De kerk had glazen deuren. Het beeld van een Krampus op de kerktreden met op de achtergrond de mis en het altaar met kaarsen was indrukwekkend.
Net zo interessant was de tocht van de Krampussen door het stadscentrum. Op de piazza was iedereen op de aanwezigheid van Krampussen voorbereid, maar in de stad joegen ze het winkelend publiek op deze zaterdag voor Kerstmis de stuipen op het lijf. We zagen tieners wegvluchten, honden hysterisch blaffen, kinderen uitgelaten om deze archaïsche gedaantes heen dansen en volwassenen die met ze op de foto gingen.
Weer werden er stokslagen uitgedeeld, de bellen maakten een oorverdovend geluid, mensen kwamen winkels uit en de Krampussen stopten auto’s. Het moet indrukwekkend zijn als je het zicht op straat opeens ontnomen wordt omdat zo’n beschermduivel, zoals ze ook wel genoemd worden, voor je motorkap opduikt.
Op mij kwamen de Krampussen niet angstaanjagend over, maar eerder primitief en alwetend, en op hun manier zelfs warmhartig (barmhartig?). Ik zag in hun angstaanjagende uiterlijk eerder onze eigen angsten weerspiegeld. Angsten die je onder ogen moet zien om te groeien en levenswijsheid te vergaren.
){kind=link}