Kerst in Italië. In een klein stadje. Eeuwenoude tradities. Voor elk venster een kerststal. Honderden interpretaties van de geboorte van Jezus. Sommige stalletjes stonden in manden, er waren er zelfs in een pan, een magnetron, een boomstam. Er was een stalletje met een mooi gedicht over een trap naar de hemel die elke avond werd bestegen door het mannetje dat de stallen ging aansteken. En voor de kerk staat een levensgrote stal met een lege krib waarin in de Kerstnacht het kindeke werd gelegd.
In deze wereld van onzekerheden kan ik enorm genieten van kleine, simpele dingen en begin ik eeuwenoude tradities te waarderen. De decembertraditie van de Krampus waar ik op 21 december mee werd geconfronteerd, was intrigerend; van alle kerststalletjes word ik blij. Voor de ramen van de parochie stonden er wel vier en uit de keuken die open is voor wie geen thuis of eten heeft, kwam een verrukkelijke geur van pasta al ragù.
Ik fotografeerde misschien twintig, dertig stalletjes en koos de mooiste voor je uit. Maar waar komt die traditie van de kerststal eigenlijk vandaan?
De kerststal
De traditie van de kerststal, een symbool van Kerstmis, heeft zijn wortels in een verleden dat rijk is aan betekenis en spiritualiteit. Deze uitbeelding van de geboorte van Jezus is een gewoonte die zich over de hele katholieke wereld heeft verspreid, maar de oorsprong ervan is Italiaans en gaat terug tot de oudheid.
De oorsprong
Het kerststalletje wordt in het Italiaans ‘presepe’ genoemd. En inderdaad zie ik in deze dagen overal borden met het woord ‘presepe’. Vanmorgen volgde ik de pijlen naar de ‘presepe’ van het klooster van de Clarissenzusters die in dit stadje zwijgplicht hebben. Hun kerststal was in een houten schuur. Meer dan een stal was het een dorp waar van alles gebeurde. Het ‘sneeuwde’ er, er was een ondeugende muis en een smid was aan het werk. Twee oude vrouwen vonden het prachtig – het was inderdaad mooi – en lieten een gulle donatie achter.
Het woord ‘presepe’ komt van het Latijnse “praesaepe”, wat ‘voeder’ of ‘krib(be)’ betekent. De eerste afbeeldingen van de kerststal dateren uit de Romeinse tijd, toen christenen de catacomben versierden met scènes van de geboorte van Jezus.
De moderne vorm van de kribbe wordt echter toegeschreven aan Sint Franciscus van Assisi, die in 1223 de eerste levende krib bouwde in Greccio, in Umbrië (Italië). Met de hulp van lokale bewoners creëerde Franciscus een scène met een kribbe, een os en een ezel, maar niet met de hoofdpersonen zoals Maria en Jozef.
Deze gebeurtenis markeerde niet alleen het begin van een traditie, maar ook een manier om het verhaal van de Geboorte van Christus over te brengen aan degenen die niet konden lezen.
De evolutie van de kribbe
Na de eerste kerststal van Sint Franciscus verspreidde de traditie zich snel door heel Italië. Door de eeuwen heen begonnen Napolitaanse kunstenaars het dagelijks leven en de karakters die typerend waren voor die tijd te integreren in de uitvoering van de kerststallen. Dit leidde tot de creatie van artistieke kribben, die symbolen werden van de kerstvakantie.
Vanaf de zeventiende eeuw begon de kribbe ook in de huizen van adellijke families binnen te dringen, waardoor het een voorwerp van trots en concurrentie onder de meest invloedrijke families werd.
De symbolen van de kerststal
Elk element van de wieg heeft een diepe betekenis. Zo zouden de dieren, zoals de os en de ezel, respectievelijk het Joodse en niet-Joodse volk symboliseren. De Magiërs vertegenwoordigen de drie tijdperken van de mens: jeugd, volwassenheid en ouderdom. De geschenken die door de wijzen zijn meegebracht – goud, wierook en mirre – hebben ook symbolische betekenissen die verband houden met de goddelijke en menselijke aard van Jezus.
Kerststalletjes zoeken in Lavarone
Iemand vertelde me dat het in Lavarone, een bergachtig stadje in Trentino, traditie is om kerststalletjes te zoeken. Elk jaar worden er talloze kerststalletjes verstopt. Soms zijn ze zelfs minuscuul, maar enkele centimeters groot. Ze worden verstopt in plantenbakken en op allerlei onmogelijke plekken. Iedereen kan deelnemen aan de zoektocht. Je krijgt een kaart waarop je de stalletjes en locaties die je gevonden hebt aantekent. De kaart lever je in bij de kerk. Wie de meeste kerststalletjes heeft gevonden, krijgt een prijs.
