Vietnam. Een verre klank. Het laatste land van het vasteland van Zuidoost-Azië. Het einde van de wereld. Dat is het idee dat wij erbij hadden en dat we ook kregen toen we in Saigon in 2005 – sinds 1976 Ho Chi Minh City – landden.
Saigon in 2005 is onwezenlijk. Het is alsof je een soort andere dimensie binnengaat, waar alles net even anders is dan bij ons. Je waant je terug in de jaren zestig, soms zelfs vijftig, maar ook net weer niet vanwege de auto’s, brommers, mobiele telefoons, computers en wireless internet netwerken.
Aankomst in Saigon in 2005
Als je de luchthaven van Saigon uitkomt, zul je het idee hebben dat je door een enorm ontvangstcomité wordt opgewacht [vandaag de dag is dit nog zo, nrd 2024]. De luchthaven is niet toegankelijk voor wie niet reist. Buiten staan de mensen in keurig opgestelde rijen op de reizigers te wachten. Een grote ruimte in het midden is vrijgelaten – als een circuspiste – en, of je het nu wilt of niet, daar moet je onder het toeziende oog van de wachtende menigte doorheen. Duizenden donkere ogen kijken je vanonder katoenen hoedjes onderzoekend aan.
Eenmaal in de auto krijgen we te maken met het verkeer van Saigon. Ontelbare brommertjes, fietsen en karretjes die allerlei waren vervoeren, rijden ogenschijnlijk kriskras door elkaar. Op de voertuigen twee, drie, soms zelfs vier personen tegelijk. Af en toe raakt de auto verstrikt in een kluwen van brommers en fietsen maar langzaam en gestaag vervolgen we onze weg.
Het straatbeeld is fascinerend. Een blanke huid is een sieraad in het Verre Oosten, en de Vietnamese meisjes nemen dat serieus. Het is op deze zonovergoten, vroege morgen achtendertig graden, maar de meeste meisjes zijn van top tot teen bedekt. Lange handschoenen bedekken de handen en armen tot aan de schouders. Een maskertje – we zagen ze in allerlei uitvoeringen, zelfs in Burberry prints – bedekt het grootste deel van het gezicht. Een katoenen hoedje zorgt voor de rest. In open sandaaltjes worden huidkleurige kousen gedragen. Geen millimeter huid wordt aan de ongenadige zon blootgesteld.
Iets anders dat onmiddellijk in het oog springt, is de ao dai, de traditionele lange, zijden jurk aan weerszijden twee hoge splitten die met een zijden broek wordt gedragen. Anders dan in Hanoi, in het Noorden van Vietnam, is de ao dai hier nog erg in zwang. Stel je een rank, Oosters meisje in een wit gewaad op een ouderwetse fiets in gouden zonlicht voor en je hebt het meest klassieke plaatje dat je van Saigon kunt krijgen. Dit beeld is dan ook vaak te zien op de vele schilderijen die in de talrijke galerieën van Saigon staan uitgestald.
Net zoals in veel andere Aziatische landen speelt een groot deel van het leven zich op straat af. In de aangename schaduw van de hoge bomen hurken groepjes mensen. Ze praten, koken, eten, wassen elkaars haar of geven een manicure of pedicure. In de parken wordt gepicknickt, gekaart, gespeeld. Kooplieden bieden hun koopwaar – vaak vers fruit – aan. Oudere vrouwen met interessante, doorgroefde gezichten hurken voor hun fornuisje, waar ze een soort platte broden bakken.
In het centrum van de stad, waar slechts enkele hoge, moderne gebouwen duiden op de onvermijdelijke modernisering die ook hier zal komen, wisselen dure boetieks, warenhuizen en restaurants zich af met donkere ruimtes, bijna garages met weinig licht waar de plaatselijke bevolking een pho – een Vietnamese noedelsoep – nuttigt of waar allerlei verschillende producten die vaak niets met elkaar van doen hebben, worden aangeboden.
De stad verkennen
De eerste dagen stonden we vaak vertwijfeld aan de rand van de straat, wachtend tot zich een ruimte zou creëren in de onafgebroken menigte van brommers en fietsers. We hebben lang gewacht. De stroom is onophoudelijk. Al snel leerden we van de Vietnamezen dat je gewoon moet gaan. Zet een voet op de straat en begin langzaam maar doelbewust de straat over te steken. Brommers en fietsers zullen je behendig omzeilen. Aarzelen kan funest zijn. De bestuurders kunnen je route niet meer voorzien en daardoor creëer je onzekerheid. Terwijl je oversteekt, is het van belang om vooral auto’s goed in de gaten te houden. Deze voertuigen hebben altijd voorrang en wijken voor niets en niemand uit. Het oversteken vergt een bijzondere behendigheid, die je na verloop van een paar dagen wel in de vingers hebt.
En dat is maar goed ook. Want wil je een stad als Saigon leren kennen, dan zul je erop uit moeten. De stad is onderverdeeld in districten. Het eerste district is het centrum dat gedomineerd wordt door de Ben Thành Market waar iedere dag verse groenten, fruit maar ook schoenen, hoedjes en alle mogelijke handelswaar worden aangeboden. Het stadsbeeld is verwonderlijk. De rommelige straten zijn breed en overschaduwd door hoge bomen. Veel huizen vertonen Franse invloeden.
De bedrading hangt open en bloot laag over de straat. De stoepen zijn slecht onderhouden, vol met gaten, maar de wegen zijn goed begaanbaar maar met weinig stoplichten en signalering. Sta je op een hoger punt dan zul je getroffen worden door de verschillende ‘art deco’ kleuren – mintgroen, roze, groenblauw – van de huizen. Op de terrassen en balkons staan liefdevol verzorgde bloemen en planten, hangt wapperende was en staan grote waterreservoirs en gasflessen kris kras door elkaar. Slechts enkele statige hotels en uiterst moderne banken met spiegelglasramen verheffen zich met kop en schouders boven de rest van de stad uit. In de buurt van het prachtige Opera House, een ander centraal punt in district 1, vind je elegante boetieks en gezellige koffierooms.
Dong Khoi en Dong Du zijn geliefde winkelstraatjes. Schuin achter de beroemde Notre Dame Cathedral en de indrukwekkende City Post Office, ander aandenkens aan de Fransen, ligt Diamond Plaza, een uiterst modern en elegant warenhuis [het enige toentertijd, nrd 2024], waar je je hart kunt ophalen aan de meest luxueuze artikelen van voornamelijk Franse en Italiaanse makelij. Wij genoten vooral van Zen Plaza in de bekende winkelstraat P.H. Thai, een warenhuis met overwegend Oosterse waren.
Voor een echte kennismaking met het dagelijkse leven in Saigon, is de Binh Tay Market in de Chinese buurt (district 5) de aangewezen plek. Urenlang dwaalden we door het grote gebouw waar zo onbeschrijflijk veel koopwaar opgestapeld ligt dat er slechts kleine, nauwe gangetjes overblijven om erdoorheen te komen. Binh Tay is een enorme groothandel waar menig restaurant, winkel en hotel in Saigon inkopen zal doen. Waar je ook kijkt, zie je mensen, gezeten op of onder hun koopwaar, met de rekenmachine of telefoon in de hand. Alle orders worden nauwkeurig in de nog papieren boekhouding verwerkt. Brommers rijden af en aan, beladen met enorme pakken en inkopen.
Op de stoffige weggetjes achter het marktgebouw vind je stalletjes en kraampjes met vis, vlees en groenten. De hygiëne mag te wensen overlaten maar het tafereel is fascinerend. Als je de hete zon voelt branden, het stof voelt prikken, onbekende, doordringende geuren opsnuift en donkere, argwanende ogen op je gericht voelt, dan pas beleef je Saigon. Ook de Chinese buurt is beslist de moeite waard. Kleine winkeltjes, Chinese apotheken, slangen op sterk water en onbekende vruchten en insecten die op rieten deksels in de zon liggen te drogen. Ervaringen en indrukken die je altijd zullen bijblijven en je laten kennismaken met culturen die wel heel anders dan de onze zijn.
Avond in Saigon
Als de avond valt, wordt Saigon nog ondoorgrondelijker en mysterieuzer. De lichtjes – vaak maar weinig watt – gaan aan. In geïmproviseerde restaurantjes op straat wordt gegeten. Barretjes en luxueuze restaurants rond de bekende Thái Văn Lung en Le Thanh Ton-straten vullen zich met expats, zakenlieden en een enkele toerist. De fijnproevers zoeken de exquise Vietnamese keukens met geurige kruiden en verse groenten van Lemongrass, Nguyen Thiep 4 of bij Ho An in Le Thanh Ton 11 op (om maar een paar restaurants te noemen). Ook de Franse keuken is in Vietnam goed vertegenwoordigd. Grote favoriet is Le Camargue in Cao Ba Quat, een romantisch restaurant, gelegen in een oud huis met een grote binnenplaats, verlicht door duizenden lichtjes in de hoge bomen.
Naarmate het later wordt, worden de straten leger. Winkels laten hun luiken neer, maar in de bars kun je nagenieten van de warme dag met een goed glas wijn (een andere erfenis van de Fransen) en live jazzmuziek. Of nieuwe kennissen opdoen. Vooral Qbar onder het Opera House is een trendy ontmoetingsplaats waar ’s avonds veel jongeren te vinden zijn. Heel bijzonder is het aquarium café Sango in de Thai van Lung. De jonge, Japanse eigenaar heeft zijn bar volledig ingericht met aquaria. Zelfs in de glazen zwemmen vissen. “Het is als diepzeeduiken zonder zuurstofmasker en met een goed glas wijn in de hand.”
Een week in Saigon
Een week verbleven wij in Saigon. Een enerverende week waarin wij zoveel mogelijk van deze oosterse stad met zijn bewogen geschiedenis en van de Vietnamese cultuur wilden begrijpen. Maar in alle bescheidenheid kunnen we alleen maar zeggen dat deze tijd slechts voldoende was om te beseffen dat we deze cultuur nooit zullen doorgronden. Een indruk deden we wel op. En die beviel ons zeer.
Saigon straalt het Oosterse en mysterieuze uit dat je ervan verwacht. De stad is energiek en bruisend. Er hangen grote veranderingen in de lucht. Het wemelt er van de Oosterse zakenlieden uit Japan, Singapore, Taiwan. De skyline langs de rivier die de stad doorkruist, verheft zich langzaam maar zeker. Maar daarnaast kun je genieten van ontroerende, eenvoudige alledaagse taferelen. Een mengeling die deze stad zo bijzonder maakt.
Charlotte, Saigon, juli 2005 (opnieuw gepubliceerd in 2024).
Update: sinds 2005 is er in Saigon – net zoals in de rest van de wereld – enorm veel veranderd. Restaurants en bars die je hierboven beschreven vindt, bestaan misschien niet meer, markten nog wel, gewoontes zijn veranderd, for better and for worse :-)
